Τι μπορούμε να πούμε σχετικά με το θάνατο; Πώς γίνεται να πεις κάτι σχετικά με το θάνατο; Δεν είναι δυνατό να μεταφέρει το νόημα τού θανάτου καμιά λέξη. Τι σημαίνει αυτή η λέξη ΄θάνατος;΄ Για την ακρίβεια, δεν σημαίνει τίποτα. Τι εννοείς όταν χρησιμοποιείς τη λέξη θάνατος; Πρόκειται απλώς για μια πύλη πέρα από την οποία δεν γνωρίζουμε τι συμβαίνει. Βλέπουμε να εξαφανίζεται ένα άνθρωπος μέσα από μια πόρτα΄ μπορούμε και βλέπουμε μόνο μέχρι την πόρτα και μετά ο άνθρωπος απλώς εξαφανίζεται. Η λέξη σου τού θανάτου μπορεί να δίνει το νόημα μόνο μιας πόρτας. Τι συμβαίνει όμως πραγματικά πέρα από την πόρτα; Επειδή η πόρτα δεν είναι η ουσία.

Η πόρτα υπάρχει για να περνάς από αυτήν. Τι συμβαίνει μετά σε εκείνον που εξαφανίζεται μέσα από την πόρτα πέρα από την οποία δεν μπορούμε να δούμε; Τι του συμβαίνει; Απλώς το σταμάτημα τής αναπνοής; Αποτελεί η αναπνοή το σύνολο τής ζωής; Δεν έχεις τίποτε παραπάνω από την αναπνοή; Η αναπνοή σταματά... το σώμα αλλοιώνεται... αν είσαι μόνο σώμα και αναπνοή, τότε δεν υπάρχει κανένα πρόβλημα. Τότε ο θάνατος δεν είναι τίποτα. Δεν αποτελεί την πύλη προς κάπου. Αποτελεί απλώς ένα σταμάτημα, όχι μια εξαφάνιση. Είναι όπως ακριβώς το ρολόι.

Το ρολόι κάνει τικ τακ, δουλεύει, έπειτα σταματάει΄ δεν ρωτάς πού πήγε το τικ τακ, δεν θα είχε νόημα αυτό! Δεν πήγε πουθενά. Δεν πήγε καθόλου, απλώς σταμάτησε΄ ήταν ένας μηχανισμός και κάτι πήγε λάθος στο μηχανισμό αυτό΄ μπορείς να επισκευάσεις το μηχανισμό, τότε θα κάνει πάλι τικ τακ. Είναι ο θάνατος ακριβώς σαν ένα ρολόι που σταματάει; Το ίδιο ακριβώς;

Αν είναι έτσι, τότε δεν αποτελεί μυστήριο, είναι ένα τίποτα στην πραγματικότητα. Πώς γίνεται όμως να εξαφανίζεται τόσο εύκολα η ζωή; Η ζωή δεν είναι ένα μηχανικό πράγμα. Η ζωή είναι επίγνωση. Το ρολόι δεν έχει επίγνωση. Εσύ μπορείς κι ακούς το τικ τακ΄ το ρολόι δεν το άκουσε ποτέ. Μπορείς κι ακούς τον χτύπο τής καρδιάς σου. Ποιος είναι αυτός ο ακροατής; Αν μόνο ο χτύπος τής καρδιάς αποτελεί τη ζωή, τότε ποιος είναι αυτός ο ακροατής; Αν η αναπνοή είναι η μόνη ζωή, πώς γίνεται να έχεις επίγνωση τής αναπνοής σου; Γι΄αυτό ακριβώς όλες οι Ανατολικές τεχνικές τού διαλογισμού χρησιμοποιούν την επίγνωση τής αναπνοής ως μια λεπτή τεχνική... γιατί αν αποκτήσεις επίγνωση τής αναπνοής, τότε ποιος είναι η επίγνωση αυτή; Θα πρέπει να είναι κάτι πέρα από την αναπνοή, γιατί μπορείς και την βλέπεις και εκείνος που βλέπει δεν γίνεται να είναι το αντικείμενο. Μπορείς και το παρατηρείς΄ μπορείς να κλείσεις τα μάτια σου και να δεις την αναπνοή σου καθώς μπαίνει μέσα και βγαίνει έξω. Ποιος είναι αυτός που βλέπει, αυτή η παρατήρηση; Πρέπει να είναι κάποια χωριστή δύναμη που δεν εξαρτάται από την αναπνοή. Όταν εξαφανίζεται η αναπνοή, πρόκειται για το σταμάτημα τού ρολογιού, αλλά πού πηγαίνει εκείνη η επίγνωση; Πού προχωρεί και πάει εκείνη η επίγνωση;

Ο θάνατος είναι μια πύλη, δεν είναι ένα σταμάτημα. Η επίγνωση προχωρεί, αλλά το σώμα σου παραμένει στην πύλη, όπως ακριβώς ήρθες εδώ και άφησες τα παπούτσια σου στην πόρτα. Το σώμα μένει απέξω από τον ναό και η επίγνωσή σου μπαίνει μέσα στον ναό. Πρόκειται για το λεπτότερο φαινόμενο, η ζωή δεν είναι τίποτα μπροστά του. Κατά βάση η ζωή αποτελεί μια προετοιμασία για τον θάνατο και σοφοί είναι μόνον εκείνοι που μαθαίνουν στη διάρκεια τής ζωής τους πώς να πεθάνουν. Αν δεν ξέρεις πώς να πεθάνεις, έχεις χάσει όλο το νόημα τής ζωής: πρόκειται για μια προετοιμασία, για μια εκπαίδευση, για μια μαθητεία.

Η ζωή δεν είναι το τέλος, είναι απλώς μια μαθητεία για να γνωρίσεις την τέχνη τού θανάτου. Αλλά φοβάσαι, τρομάζεις΄ και μόνο με την αναφορά τής λέξης θάνατος αρχίζεις να τρέμεις. Αυτό σημαίνει ότι δεν έχεις γνωρίσει ακόμη τη ζωή, γιατί η ζωή δεν πεθαίνει ποτέ. Η ζωή δεν μπορεί να πεθάνει.

Έχεις κάπου ταυτιστεί με το σώμα, με το μηχάνημα. Το μηχάνημα πρόκειται να πεθάνει, το μηχάνημα δεν μπορεί να είναι αιώνιο, γιατί το μηχάνημα εξαρτάται από πολλά πράγματα΄ είναι ένα φαινόμενο υπό όρους. Η επίγνωση είναι άνευ όρων, δεν εξαρτάται από τίποτα. Μπορεί να επιπλέει σαν σύννεφο στον ουρανό, δεν έχει ρίζες, δεν έχει κάποια αιτία, δεν γεννιέται ποτέ, έτσι λοιπόν δεν μπορεί να πεθάνει.

Όποτε πεθαίνει κάποιος, πρέπει να είσαι διαλογιστικός δίπλα του, επειδή εκεί δίπλα σου βρίσκεται ένας ναός και το έδαφος είναι ιερό. Μην είσαι παιδιάστικος, μην δείχνεις περιέργεια, μείνε σιωπηλός, ώστε να μπορείς να παρατηρήσεις και να δεις. Συμβαίνει κάτι με πολύ μεγάλη σημασία. Μην χάσεις αυτή τη στιγμή.