Ως καλλιτέχνης, μπορώ να διοχετεύσω με ευκολία στο έργο μου τα συναισθήματά μου αγάπης και χαράς. Γιατί δεν μπορώ να εκφράσω τα ίδια συναισθήματα και προς τους συνανθρώπους μου;

Είναι εύκολο να είσαι γλύπτης, γιατί δουλεύεις με άψυχα αντικείμενα. Μπορείς να δημιουργήσεις όμορφα αγάλματα, αλλά τα αγάλματα εκείνα είναι νεκρά Δεν μπορείς να σχετιστείς μαζί τους, εσύ είσαι ζωντανός. Δεν είναι δυνατό να υπάρξει διάλογος ανάμεσα στη ζωή και το θάνατο.

Μπορείς να τα εκτιμήσεις΄ μπορείς να τα απολαύσεις΄ πρόκειται για τη δική σου δημιουργία. Μπορείς να νιώσεις ικανοποιημένος - πέτυχες να κάνεις αυτό που ήθελες. Να θυμάσαι όμως ένα πράγμα: στην απέναντι πλευρά δεν υπάρχει κανένας. Είσαι μόνος σου.

Λόγω της κατάστασης αυτής, υπάρχουν άνθρωποι που μπορούν να αγαπούν τα σκυλιά τους, που μπορούν να αγαπούν τους κήπους τους, που μπορούν να αγαπούν τα αυτοκίνητά τους, που μπορούν να αγαπούν οτιδήποτε μέσα στον κόσμο εκτός από ανθρώπους. Διότι ο άνθρωπος σημαίνει πως δεν είσαι μόνος σου, υπάρχει και ο άλλος. Πρόκειται για ένα διάλογο. Με το άγαλμα, έχεις μονόλογο. Το άγαλμα δεν πρόκειται να πει τίποτα, δεν πρόκειται να σε επικρίνει, δεν πρόκειται να σε έχει κτήμα του. Εσύ έχεις ως κτήμα σου το άγαλμα΄ μπορείς να το πουλήσεις στην αγορά. Δεν μπορείς όμως να κάνεις το ίδιο με έναν άνθρωπο. Αυτό είναι το πρόβλημα.

Όταν αρχίζεις να σχετίζεσαι με ανθρώπους, πρέπει να λάβεις υπόψη σου ότι δεν πρόκειται για πράγματα, πρόκειται για συνειδήσεις. Δεν μπορείς να κυριαρχείς πάνω τους... παρόλο που σχεδόν οι πάντες αυτό προσπαθούν να κάνουν και χαλάνε έτσι όλη τους τη ζωή. Μόλις προσπαθήσεις να κυριαρχήσεις πάνω σε έναν άνθρωπο, δημιουργείς έναν εχθρό, γιατί ο άνθρωπος εκείνος θέλει επίσης να κυριαρχεί. Μπορεί να το ονομάζεις αγάπη αυτό, μπορεί να το ονομάζεις φιλία, πίσω όμως από το πέπλο της φιλίας και της αγάπης και της αδελφότητας υπάρχει μια βαθιά θέληση για εξουσία. Θέλεις να κυριαρχείς΄ δεν θέλεις να κυριαρχούν οι άλλοι πάνω σου.

Με τους ανθρώπους, θα βρίσκεσαι σε συνεχή σύγκρουση. Όσο πιο κοντά βρίσκεστε, τόσο πιο πολύ θα σας πληγώνει η σύγκρουση. Υπάρχουν χιλιάδες άνθρωποι που έχουν πληγωθεί τόσο πολύ από τις ανθρώπινες σχέσεις ώστε έχουν εγκαταλείψει κάθε ανθρώπινη αγάπη, φιλία. Έχουν στραφεί προς τα πράγματα. Είναι ευκολότερο: η άλλη πλευρά είναι πάντοτε πρόθυμη, ό,τι κι αν θέλεις να κάνεις.

Είσαι καλλιτέχνης, κάνεις γλυπτά. Έχεις όμως σκεφτεί ποτέ τι κάνεις; Κόβεις κομμάτια από το μάρμαρο - αυτό δεν μπορείς να το κάνεις σε έναν άνθρωπο, όμως το κάνουν και αυτό οι άνθρωποι στους ανθρώπους. Οι γονείς κόβουν τα φτερά των παιδιών τους, την ελευθερία τους, την ατομικότητά τους. Οι εραστές κόβουν συνεχώς ο ένας τον άλλο.

Δεν είναι εύκολο πράγμα να είσαι ερωτευμένος με έναν άνθρωπο. Η ερωτική σχέση είναι το πιο δύσκολο πράγμα του κόσμου για τον απλό λόγο ότι δυο συνειδήσεις, δυο ζωντανές υπάρξεις, δεν μπορούν να ανεχτούν κανενός είδους σκλαβιά.

Όταν λένε οι γονείς στα παιδιά τους, ΄΄Μην το κάνεις αυτό!΄΄ ακόμη και το μικρό παιδί αισθάνεται να πληγώνεται, να εξευτελίζεται, να προσβάλλεται. Και θα το κάνει, αν έχει έστω και λίγο θάρρος.

Εσύ δουλεύεις με αντικείμενα, με πράγματα. Δεν μπορούν να πουν ναι, δεν μπορούν να πουν όχι. Ό,τι θέλεις να τους κάνεις, μπορείς να το κάνεις, όχι όμως και στους ανθρώπους. Είναι δικό σου το λάθος που δεν έχεις γίνει ακόμη αρκετά ώριμος ώστε να καταλάβεις ότι με τους ανθρώπους, αν θέλεις μια σχέση αγάπης, θα πρέπει τότε να ξεχάσεις κάθε πολιτική εξουσίας. Μπορείς να είσαι απλώς ένας φίλος, χωρίς ούτε να προσπαθείς να κυριαρχείς πάνω στον άλλο ούτε να κυριαρχείσαι από εκείνον. Είναι αυτό δυνατό μόνον αν έχεις κάποια διαλογιστικότητα στη ζωή σου. Διαφορετικά, δεν είναι δυνατό.

Είναι ένα από τα δυσκολότερα πράγματα στον κόσμο να αγαπάς έναν άνθρωπο, γιατί μόλις αρχίσεις να δείχνεις την αγάπη σου, ο άλλος αρχίζει να μπαίνει σε ένα παιγνίδι εξουσίας. Ξέρει ότι εξαρτάσαι από εκείνον. Μπορεί να σε υποδουλώσει ψυχολογικά και πνευματικά και κανείς δεν θέλει να γίνει δούλος. Όλες όμως οι ανθρώπινες σχέσεις σου μετατρέπονται σε δουλία.

Κανένα άγαλμα δεν θα σε κάνει δούλο. Αντίθετα, το άγαλμα σε κάνει σπουδαίο τεχνίτη, σε κάνει δημιουργό, καλλιτέχνη. Δεν υπάρχει καμιά σύγκρουση. Η πραγματική δοκιμασία για την αγάπη είναι με τους ανθρώπους.

Ένας άνθρωπος είναι πραγματικά ευφυής αν μπορεί να κάνει μια ανθρώπινη σχέση να λειτουργεί ομαλά. Απαιτείται μεγάλη ενόραση. Η δημιουργία ενός αγάλματος ή ενός ωραίου πίνακα ζωγραφικής είναι ένα πράγμα΄ τα χρώματα δεν πρόκειται να πουν, ΄΄Δεν θέλω να με βάλεις σε κείνη τη γωνία του καμβά, αρνούμαι!΄΄ Όπου το θέλεις το χρώμα, είναι διαθέσιμο. Δεν είναι όμως το ίδιο εύκολο με τους ανθρώπους.

Κάθε άνθρωπος έχει το φυσικό δικαίωμα να μην κυριαρχεί πάνω του κανείς - αλλά και το φυσικό καθήκον να μην προσπαθεί να κυριαρχεί πάνω σε κανέναν. Και μόνον τότε μπορεί να ανθίσει η φιλία.

Η αγάπη χρειάζεται καθαρότητα οπτικής. Η αγάπη χρειάζεται να καθαριστούν τα κάθε είδους άσχημα πράγματα που βρίσκονται μέσα στο νου σου: η ζήλια, ο θυμός, η επιθυμία να κυριαρχείς.

Έχω ακούσει... στην υπηρεσία γάμων του δημαρχείου ήρθε ένα ζευγάρι για να παντρευτεί. Συμπλήρωσαν τα έντυπα. Η γυναίκα κοίταξε τον άντρα - ήταν εραστές και είχαν έρθει στο γραφείο των γάμων ενάντια στις οικογένειές τους, διότι στην Ινδία ο γάμος δεν γίνεται στο δημαρχείο. Υπάρχει η δυνατότητα. Από νομική άποψη μπορείς να το κάνεις, αλλά αυτό συμβαίνει μόνον όταν κάνεις κάτι ενάντια στην οικογένεια, ενάντια στην κοινωνία.

Εκείνοι οι δυο άνθρωποι πρέπει να ήταν ερωτευμένοι βαθιά. Είχαν επαναστατήσει ενάντια στην κοινωνία, ενάντια στη θρησκεία, ενάντια στους γονείς τους, ενάντια στην οικογένεια. Είχαν ριψοκινδυνεύσει τα πάντα κι επρόκειτο να παντρευτούν. Η γυναίκα κοίταξε τον άντρα που συμπλήρωνε το έντυπο - γιατί είχε η ίδια συμπληρώσει το δικό της - και τότε είπε ξαφνικά στον υπάλληλο, ΄΄Θέλω διαζύγιο αμέσως.΄΄

Εκείνος είπε, ΄΄Τι συνέβη; Συμπληρώνετε έντυπα γάμου. Ακόμη κι ο μήνας του μέλιτος δεν έχει συμβεί ακόμη. Μάλιστα, ούτε κι ο γάμος δεν έχει συμβεί, γιατί δεν το έχω σφραγίσει. Γιατί θέλετε διαζύγιο έτσι ξαφνικά;΄΄

Είπε εκείνη, ΄΄Τον μισώ αυτό τον άνθρωπο!΄΄

Ο υπάλληλος είπε, ΄΄Παράξενο αυτό! Εσείς δεν τον φέρατε εδώ;΄΄

Εκείνη είπε, ΄΄Ναι, εγώ τον έφερα. Τον αγαπούσα, αλλά όταν είδα το έντυπό του... έχει υπογράψει με τόσο μεγάλα γράμματα! Με παρατηρούσε όταν υπέγραφα. Υπέγραψα με τον τρόπο ακριβώς που υπογράφω πάντα κι εκείνος υπέγραψε με γράμματα τρεις φορές μεγαλύτερα΄ το μισό έντυπο σχεδόν είναι η υπογραφή του! Δεν θέλω να ζήσω με αυτό τον άνθρωπο, έδειξε την κυριαρχία του, την εξουσία του.΄΄

Ο υπάλληλος είπε, ΄΄Τότε δεν υπάρχει λόγος διαζυγίου. Πετάξτε τα έντυπα στο καλάθι των αχρήστων, γιατί δεν τα σφράγισα, και φύγετε από δω.΄΄

Ένα τόσο μικρό πράγμα, ότι υπέγραφε με μεγάλα γράμματα ο άντρας, είναι όμως κάτι το ενδεικτικό. Δείχνει ότι είναι άντρας σοβινιστής.

Και τι γίνεται με όλη σου τη ζωή; Τα πάντα αποτελούν πρόβλημα, τα πάντα αποτελούν μια σύγκρουση. Ο λόγος είναι ότι έχουμε αποδεχτεί μια λάθος ιδέα, ότι ξέρουμε πώς να αγαπάμε. Δεν ξέρουμε. Προερχόμαστε από τα ζώα - τα ζώα δεν αγαπούν. Η αγάπη είναι ένα πράγμα πολύ καινούργιο στην ανθρώπινη ζωή. Τα ζώα αναπαράγονται, αλλά δεν αγαπούν. Δεν θα βρεις στα βουβάλια Ρωμαίο και Ιουλιέτα, Λάιλα και Ματζνού, Σίρι και Φαριάς, Σόνι και Μαχιβάλ. Κανένα βουβάλι δεν ενδιαφέρεται για τέτοια ρομαντικά πράγματα - είναι πολύ γήινα, αναπαράγονται - και η φύση μένει εντελώς ικανοποιημένη με τα βουβάλια, να το θυμάσαι. Η φύση μπορεί να προσπαθεί να καταστρέψει την ανθρωπότητα, αλλά η φύση δεν προσπαθεί να καταστρέψει τα βουβάλια και τα γαϊδούρια και τους πιθήκους, όχι. Δεν αποτελούν πρόβλημα καθόλου.

Η αγάπη είναι ένα καινούργιο φαινόμενο που εμφανίστηκε μαζί με την ανθρώπινη συνειδητότητα. Θα χρειαστεί να την μάθεις.

Η δημιουργία ωραίας ζωγραφικής, ποιημάτων, γλυπτικής, μουσικής, χορών - όλα αυτά είναι στο χέρι σου. Όταν όμως έρχεσαι σε επαφή με έναν άνθρωπο, πρέπει να καταλάβεις ότι στην απέναντι πλευρά υπάρχει το ίδιο είδος συνειδητότητας. Πρέπει να δείξεις σεβασμό και να αναγνωρίσεις την αξιοπρέπεια του ανθρώπου που αγαπάς. Αυτός είναι ο λόγος που δεν μπορείς να σχετιστείς με ανθρώπους.

Ξέχνα τους ανθρώπους και την αγάπη - διαλογίσου απλώς. Θα αποδεσμεύσει τούτο μέσα σου την ενόραση, το όραμα, την διαύγεια και την ενέργεια που θα μοιραστείς με τους άλλους.

Η αγάπη είναι μια άλλη λέξη για το μοίρασμα τής άφθονης ενέργειας σου. Έχεις πάρα πολλή, είσαι φορτωμένος με κείνην. Θέλεις να τη μοιραστείς με ανθρώπους που σου αρέσουν. Η αγάπη σου - αυτό που εσύ ονομάζεις αγάπη - δεν είναι ένα είδος μοιράσματος, είναι ένα είδος αρπάγματος.

Θα χρειαστεί να αλλάξεις την έννοια τής αγάπης. Δεν είναι κάτι που προσπαθείς να το πάρεις από τον άλλο. Και αυτό υπήρξε όλη η ιστορία της αγάπης - οι πάντες προσπαθούν να την λάβουν από τους άλλους και φυσικά κανείς δεν λαμβάνει τίποτα. Η αγάπη δεν είναι κάτι που θα το λάβεις. Η αγάπη είναι κάτι που θα το δώσεις. Μπορείς όμως να δώσεις μόνον όταν έχεις. Έχεις αγάπη μέσα σου; Έκανες ποτέ την ερώτηση αυτή; Όταν κάθεσαι σιωπηλός, το έχεις παρατηρήσει; Έχεις καθόλου ενέργεια αγάπης για να δώσεις;

Δεν έχεις΄ ούτε και κανείς άλλος έχει. Έπειτα παγιδεύεσαι μέσα σε μια ερωτική σχέση. Υποκρίνονται κι οι δυο, υποκρίνονται ότι θα δώσουν τον παράδεισο. Προσπαθούν κι οι δυο να πείσουν ο ένας τον άλλο ότι, ΄΄Μόλις με παντρευτείς, θα ξεχάσεις τις χίλιες και μια νύχτες - οι δικές μας νύχτες, οι δικές μας μέρες, θα είναι όλες χρυσαφένιες.΄΄

Δεν ξέρεις όμως ότι δεν έχεις τίποτα να δώσεις. Όλα αυτά τα πράγματα τα λες μόνο για να πάρεις. Και ο άλλος κάνει το ίδιο. Μόλις παντρευτείτε, θα υπάρχει πρόβλημα, γιατί θα περιμένετε κι οι δυο τις χίλιες και μια νύχτες τής Αραβίας και δεν θα συμβαίνει ούτε καν μια νύχτα τής Ινδίας! Θα υπάρχει τότε θυμός, οργή, που θα γίνει σιγά-σιγά δηλητηριώδης.

Η αγάπη που μετατρέπεται σε μίσος είναι ένα πολύ απλό φαινόμενο, γιατί οι πάντες νιώθουν προδομένοι. Άλλο πρόσωπο δείχνεις στην παραλία, στο σινεμά, στην πίστα του χορού. Είναι πολύ καλά για μισή ώρα ή για μια ώρα που κάθεστε στην παραλία και κρατιέστε από το χέρι και ονειρευόσαστε την όμορφη ζωή που έχετε μπροστά σας. Μόλις όμως παντρευτείτε, όλα όσα περιμένατε, ονειρευόσαστε, θα αρχίσουν να γίνονται καπνός.

Η πρόταση που σου κάνω είναι: διαλογίσου. Γίνε όλο και πιο σιωπηλός, ήσυχος, ήρεμος. Ας προβάλλει μέσα σου γαλήνη. Θα σε βοηθήσει αυτό με χίλιους τρόπους... όχι μόνο στην αγάπη, θα σε βοηθήσει επίσης να δημιουργήσεις καλύτερη γλυπτική. Γιατί ένας άνθρωπος που δεν μπορεί να αγαπήσει ανθρώπινα πλάσματα, πώς γίνεται να δημιουργεί; Τι μπορεί να δημιουργεί; Μια καρδιά χωρίς αγάπη δεν μπορεί να είναι αυθεντικά δημιουργική. Μπορεί να μιμείται εκείνος, αλλά δεν μπορεί να δημιουργεί.

Κάθε δημιουργία προέρχεται από την αγάπη, την κατανόηση, τη σιωπή.